از بادگيرهای ایرانی( تودشکی)تا معماری اکوتک
بادگيرها
حركت هوا را به دليل اختلاف فشار جو باد گويند. باد روي زمين عامل مهمي در تبادل دما، رطوبت وانتقال ذرات معلق است. اين امر در ايجاد شرايط آسايشانسان يا اخلال در آن نقش مهمي دارد.جا به جايي هوا در بالا بردن سطح كارآيي ذهني و فيزيكي افراد و كاهشميزان ابتلا به بيماري‌هابسيار موثر است. همچنين مي‌تواند عاملي در كاهش مصرف سوخت‌هاي فسيليباشد. اهميتباد در طرح وساخت محيط مسكوني از ديرباز مورد توجه بوده است. ارسطو چهار قرن قبل از ميلاد وويترويرس معمار روسي يك قرنقبل از ميلاد از روش استفاده باد در معماري وشهرسازي صحبت مي‌كنند.ميراث گذشتهدر كشور ما در طي قرون متمادي تمام ساختمان‌ها با توجهبه اقليم و شرايط محيطي ساختهمي‌شده است. آفتاب، باد، رطوبت، سرما و گرما و به طور كلي شرايط آب وهوايي و جغرافيايي،تاثيرمستقيمي در معماري سنتي ايران در مناطق مختلف داشتهاست.بارزترين روش تهويهطبيعي ساختمان بادگير است. باديگرهايي با اشكال مختلف در بسيارياز شهرهاي مركزي و جنوبيايران بر حسب سرعت و جهت باد مطلوب طراحي و اجرا شده‌اند. ازنام‌هاي باستاني و گوناگونآن مانند واتفر، بادهنج، باتخان، خيشود، خيش‌خان، خيشور، ماسوره وهواكپ‌ برمي‌آيد كه پديده‌ايبس كهن است.باد پس ازبرخورد با سطوح فوقاني به دالان‌هايي هدايت مي‌شود كه با سطح آب داخلحوض‌خانهبرخورد كرده (مثلبادگير باغ دولت آباد يزد) و فضاي داخلي اتاق را خنك مي‌كند و در مناطقمرطوب باد فقط از كانال‌هاي خشكعبور مي‌كند (مثل بادگيرهاي بنادر جنوبي) و فضاي اتاق را تهويهمي‌كند.انواعبادگيربادگيرها از لحاظشكل بيروني چند دسته هستند. ساده‌ترين نوع بادگير يك جناحي است و بسياركوچك و محقر بر فرازمحفظه‌اي، مانند سوراخ بخاري در پشت بام ساخته مي‌شود در اين روشبراي پرهيز از گزندگردبادها و طوفان‌هاي سنگين، بادگير را فقط در جهت بادهاي خنك ونسيم‌هاي مطبوع مي‌سازند وجبهه‌هاي ديگر آن را مي‌بندند. در برخي موارد بادگيرهاي يك طرفه را پشتبه بادهاي شديد و آزاردهندهمي‌سازند و در واقع اين بادگير عملكرد تهويه و تخليه هوا را انجاممي‌دهد.ابعاد آن نسبت بهساير انواع كوچك‌تر و شكل آن اوليه‌تر است. اين مسير مورب (كه در بالايبامديده مي‌شود) پس ازاتصال به كانال عمودي داخل ديوار و پنجره خروجي داخل ساختمان مانندبخاري در يك ضلع اتاق قرارمي‌گيرد و تهويه را انجام مي‌دهد. اين نمونه بيشتر در منطقه سيستانو قسمتي از شهرستان بم ديدهمي‌شود.نوع دوم، نوع دوطرفه كه داراي دو وجه روبه‌روي يكديگر و با پنجره‌هاي بلند و باريك بدون حفاظساخته مي‌شود و در قسمت داخليساختمان به شكل يك يا دو حفره در طاقچه ديده مي‌شود. ايننمونه در سيرجان و به ندرت در كرمان ديدهمي‌شود.بادگير نوع سوم سهجناحي است و دو نوع دارد، سه جناحي متصل و سه جناحي منفصل (اشكمدريده) .در اين نمونهمي‌توان به تفكيك از يك يا دو يا سه جبهه استفاده كرد. البته استفاده از اين نوعبادگير نادر است.نوعچهارم، بادگيرهاي چهار طرفه است كه به شكل كامل و مفصل‌تر از انواع ديگر ساختهشده‌اند ومعمولا داخلكانال‌هاي آن با تيغه‌هايي از آجر يا چوب يا گچ به چندقسمت تقسيم مي‌شوند. دربعضي از نمونه‌ها در زير كانالبادگير حوض به نسبت بزرگ و زيبايي مي‌ساخته‌اند كه هواي خشكوداراي گرد و غبار پس ازبرخورد با آب با جذب رطوبت خنك و گرد و غبار آن جدا و هواي اتاق (حوضخانه) در گرماي تابستانبسيار مطبوع مي‌شده است. در مناطقي كه امكان ايجاد حوضخانه درطبقه همكف وجود نداشته است آبقنات را در زير زمين جاري و نمايان مي‌كرده‌اند و امتداد كانالبادگير نيز تا روي اين جريانآب ادامه مي‌يافته است. اين فضاها (سرداب‌ها) محل تجمع اهاليخانه در بعد از ظهرهاي تابستانبوده است. اين نمونه در يزد، كرمان و بوشهر و... ديدهمي‌شود. در شهرستان يزد وبرخي قسمت‌هاي مركزي ايران بادگيرهاي چند وجهي (معمولا هشت وجهي وحتي گاهي مدور) معمول استكه نوع پنجم بادگيرها را تشكيل مي‌دهد.علت ساخت اين گونه بادگيرها وجود بادهاي مطلوبي است كهاز هر طرف وزش داشته و تيغه‌هايكانال مي‌تواند از هر جهت باد را گرفته و به داخل مسير هدايتكند.بادگير چپقي نوع ششمبادگيرهاست كه به جاي فضاي مكعبي شكل خارجي، سازنده از ايجادچندلوله خم‌دار (زانومانند) براي حجم خارجي بادگير استفاده كرده است، اما كانال‌ها وقسمت‌هايداخلي مانندنمونه‌هاي چند طرفه است اين نوع بادگير تنها در سيرجان ديده شدهاست.نماسازي بادگيرها خوداز ويژگي‌هاي خاصي برخوردار است و در نهايت ظرافت به وسيله‌ آجركاري ويا گچ‌بري ساخته مي‌شود. دراين جا لازم است از بادگير مضاعف، بادگير دواشكوبه و بادگير حفره‌اينيز نام برد.در شيراز نيزبادگيرهايي كم و بيش ديده مي‌شود كه به عنوان نمونه مي‌توان از بادگيرارگ و آب انبار كريم‌خان زندياد كرد.چشم‌اندازآيندهبا ورود معماري مدرنو به ويژه استفاده از تاسيسات مكانيكي به تدريج نقش اقليم در ساختمان‌هاكم‌رنگ شد اما از نيمه دومقرن گذشته كه اقليم و حفظ محيط زيست پيوسته مورد توجه قرار گرفتاستفاده از فناوري همگون بامحيط طبيعي، بازيافت ضايعات صنعتي و استفاده از انرژي‌هاي پاكمانند انرژي خورشيد، باد و آباهميت بسياري يافتند. در زمينه معماري نيز از اين زمان توجه بهمحيط زيست و تلاش براي طراحيساختمان‌هاي اقليمي و معماري همساز با اقليم آغاز شد.
امروزه مي‌توان از بادگير به عنوان مكمل سيستم تهويه و برودت ساختمان استفاده كرد. به وسيله بادگير مي‌توان در مواقعي از سال شرايط آسايش را با تهويه طبيعي تامين كرد و تنها زماني كه باد ديگر نتواند پاسخگوي نياز ساكنان باشد بايد از تاسيسات مكانيكي بهره گرفت
.
حسن فتحي معمار مصريكه تلاش فوق‌العاده‌اي براي تلفيق معماري سنتي و تكنولوژي روز خودانجام داده است، از يك پمپآب در داخل كانال بادگير ساختمان‌هايش استفاده مي‌كرد كه با ايجادفواره‌اي در روزهايي كههوا گرم و پرگرد و غبار بود، هم از ميزان گرما و هم از ميزان گرد وغبارمي‌كاست.علاوهبر موارد گفته شده، طرح‌هاي ديگري در ساير كشورها كه با تكيه به تهويه طبيعيطراحي شده به عنوان مثال درمركز فروش بلو واتر انگليس هواي تازه از طريق دنباله‌اي از بادگيرهاي مخروطي با ارتفاعدو متر تامين مي‌شود اين بادگيرها روي بام سوار شده‌اند تا هواي خنك‌تري رابه پايين فرستاده و آن را درفضاي داخي پخش كنند. آنها در فاصله 15 متري نسبت به هم و رويمحور مركزي مجتمع قرارگرفته‌اند و پس از دريافت جريان هواي خارجي، هواي تازه را به داخلساختمانمي‌فرستند.
همچنين برج آرموري چين شامل مجموعه‌اي از بلوك‌هاي هم‌شكل سوار شده بر يكديگر با كاربري اداري، خرده‌فروشي، هتل و مسكوني است. در فصل تابستان يك بادگير هواي تازه را به سمت پايين دهليز مياني سوق مي‌دهد. سپس اين هوا از جداره‌ها به سمت بيرون كشيده مي‌شود. در فصل زمستان اين بادگير هوا را از بدنه ساختمان و مجراي جذب كننده‌هاي خورشيدي به سمت خود مي‌كشد و از ساختمان خارج مي‌كند

نمونه قابل ذكرديگر ليستر انگلستان است ميزان مصرف انرژي در ساختمان كوئينز دانشگاهمونتفورت، نصف انرژي مصرفي دريك ساختمان معمولي مشابه اين
بنا است كه در آن سيستم تهويهمطبوع استفاده شده است. بادگيرهاي مرتفع جلو اغتشاشهوايي را گرفته و براي انتقال هوايداخل به خارج از بنا طراحي شده است