معمارکده 2012

قدیمى‌‌ترین توصیفى که از بازار اصفهان به جا مانده است، شرحى است از قرن چهارم هجرى قمرى (دوران دیالمه)، در کتاب «رسالهٔ محاسن اصفهان» تحت عنوان «بازار جورین» که مى‌‌گوید:   
 «بازارى بود بر دروازهٔ خور (خورشید) که یکى از چهار دروازهٔ‌ مشهور اصفهان در آن زمان بوده و در فصل نوروز عامهٔ ‌مردم اصفهان با انواع خوردنى‌ها و آشامیدنى‌ها و آلات و ادوات موسیقى یکى دو ماه را در آن محل به تفریح و عیش و عشرت مى‌‌‌‌گذراندند و بالطبع براى احتیاج این جمعیت از اغذیه، البسه و غیره بازارهایى برپا مى‌کردند و طوافان و بازاریان انواع نعمت‌ها را در آنجا گرد مى‌آورند.»   
 در همین کتاب کالاهایى که در بازار اصفهان عرضه مى‌شد، به این شرح آمده است: ظرائف بغداد، خزهاى کوفى، دیباى روم، شرب مصر، جواهر بحرین، آبنوس عمان، عاج هندوستان، گلیم‌هاى آذربایجان و گیلان، فرش‌هاى اَرمَن و ...   

 در قرن هشتم هجرى قمرى، «از بازار مظفریه با شش دروازه و چهارصد باب دکان و حجره که با آجر و گچ بنا شده و در داخل آن چهار کاروان‌سراى بزرگ مجهز به اتاق‌هایى براى سکونت مسافرین و اهل معاملات، با اصطبل، فضاى باز، دو مسجد و یک سقایه» نام برده شده است.   
 ناصرخسرو در سال ۴۴۴ هجرى قمرى، از عظمت بازار اصفهان در آن دوران یاد کرده است.   
 بازارهاى کنونى اصفهان که شاخه‌هایى از بازار بزرگ سراسرى آن است، در دورهٔ صفوى هم‌زمان با بناهاى میدان بزرگ و مجموعهٔ‌‌ آثار اطراف آن پدید آمده و توسعه یافتند.   
 شوالیه ژان شاردن فرانسوى «از بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان با سردر عالى و تزئینات آجرهاى چینى (کاشى‌‌کاری) و سکوهاى وسیع (از) سنگ یشم و سماق که (بر آن‌ها) جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهر‌آلات و سکه‌هاى کمیاب را به فروش مى‌رساندند»، ‌ یاد کرده است. در بالاى سردرِ قیصریه، تصویرى است که شاه‌عباس را در جنگ با ازبکان، یا در شکارگاه نشان مى‌دهد و هم‌چنین تصاویرى از مردان و زنان اروپایى نیز دیده مى‌شود. ساعت و ناقوس بزرگى هم بالاى سردر بازار نصب شده که در جنگ شاه‌عباس با پرتغالى‌ها در هرمز به دست ایرانیان افتاد و به اصفهان انتقال داده شد.   
 بر سردرِ قیصریه، هم‌اکنون دو پشت‌بغل کاشى‌کارى صحیح و سالم وجود دارد که به شیوهٔ مینیاتورهاى دوران صفوى، یک نفر تیرانداز را با سر انسان و تنهٔ شیر و دم‌اژدها نشان مى‌دهد. این مجموعه، نمایش برج قوس است که مورخین مشرق زمین، زمان احداث شهر اصفهان را در این برج باور داشته‌‌اند.  

 شاردن مى‌‌نویسد : «از سردر قیصریه وارد مجلل‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهاى اصفهان مى‌شویم که محل فروش پارچه‌هاى گرانبهاست و گنبد منقش بزرگى در وسط آن قرار دارد. در طرف راست این گنبد، ضرابخانه و در طرف دیگر آن «کاروان‌سراى لَله‌بیک» بنا شده است.» «شاردن» از کاروان‌سراى «مولتانیان» در این بازار نام مى‌برد که عده‌اى از مولتانیان هند در آن به تجارت و دادوستد اشتغال داشته‌اند. او به بازار صحافان، صندوق‌سازان، سرّاجان و کاروان‌سراى برنج‌فروشان، بازار لبّافان، آهنگران، کاروان‌سراى گلپایگانى‌ها و کاروان‌سراى حلاّجان، بازار کفاشان و ساغرى‌سازان، بازار عطاران، قنادان، داروفروشان و فروشندگان زیورآلات و پارچه‌هاى کهنهٔ قیمتى و بازار مسگران، راسته‌هاى ترکش‌دوزها و زین‌سازان و چپق‌سازان و تیر و کمان‌فروشان، هم‌چنین به زیباترین و بزرگ‌‌ترین قهوه‌خانهٔ اصفهان در مدخل بازار قیصریه اشاره کرده است؛ با تالارهاى بزرگ و نیمکت‌هایى که به راحتى مى‌توان روى آن‌ها نشست.   
 امتداد بازار بزرگ اصفهان به مسجد جامع و سپس به «بازار عربان» منتهى مى‌شود. این بازار را به مناسبت مجاورت با گنبد نظام‌الملک و مسجد جامع، «بازار نظامیه» یا «نظام‌الملکی» نیز گفته‌اند و تا نیم قرن پیش رشته‌هاى طولانى و متعددى، این بازار را به بازارهاى دروازهٔ طوقچى و بازار غاز و میدان وصل مى‌کرده است. از انشعابات دیگر آن، بازار ریسمان و مدرسهٔ کاسه‌گران است.   
مجموعهٔ آثار تاریخى دیگرى مانند مدرسهٔ ملاعبداللّه (مولانا عبداللّه شوشتری)، ساروتقى، مسجد جارچى‌باشى، مدرسهٔ صدر، مدرسهٔ نیماورد؛ و کاروان‌سراهایى از عهد صفویه و قاجاریه مانند کاروان‌سراى مخلص، گلشن و تیمچهٔ ملک و بسیارى کاروان‌سراها و تیمچه‌هاى دیگر؛ و حمام‌هایى از عصر صفویه، بر اهمیت تاریخى مجموعهٔ معمارى بازار بزرگ اصفهان که از سردرِ قیصریه تا سردرِ مسجد اصفهان امتداد دارد، افزوده است.