معمارکده 2012

در همان هنگام که اهریمن نفاق کشور ساسانیان را به ورطه نیستی و نابودی می کشاند سروش خدایی بیابان نوردان عرب را از جاده کفر و نفاق به راه هدایت و نجات می خواند . عرب که حتی خود نیز خویشتن را پست و وحشی میخواند در زیر لوای دینی که محمد رسول الله آورده بود ، در راه وحدت و عظمت گام می زد . پیام تازه ای که خود را حامل آن می دانست همه جهان را به برادری و برابری و نیکی می خواند و از شرک و نفاق و ظلم و بیداد نهی می کرد . نه فقط همان اعراب که زندگیشان تماما" در فساد و شرک و تطاول می گذشت ، بلکه ایران و روم نیز که رسم و آئین دیرینشان دستخوش اختلاف و تعصب روحانیون گشته بود ، در آن روزگاران به چنین پیام دلنشین نیاز داشتند و آن را مژده رهایی و نجات تلقی می کردند . در اثر نشر این آئین اصول طبقاتی جامعه در هم فرو ریخت تا بدانجا که یعقوب لیث که میبایستی در سیستان به رویگری پردازد توانست امارات سیستان را بدست آورده و دودمان صفاریان را بنیان گذارد . از آنجایی که آئین اسلام بجز تقوی هیچ امتیاز دیگری برای برتری انسانها قائل نمی شود ، این امر به مزاج خلفای بنی امیه و بنی عباس که تفاخر نژادی و اشرافیت در خونشان جاری بود سازگار نمی آمد و سبب زیر پا گذاردن احکام گشته و به دنبال آن تضادهایی پدید آمد که طبعا" باعث بروز نهضت هایی در بین اعراب و ایرانیان و بر ضد این بندگان جاه و مقام و شهرت گشت .

از رهبران این جنبشها : به آفرید ، اسحاق ترک ، المقنع و بابک را می توان نام برد که همه برای نفوذ در دل مردم رنگ دینی به خود گرفتند و نیز از قیام هایی که منجر به تشکیل سلسله ای و تداومی هر چند کوتاه شد می توان از طاهریان در خراسان ، صفاریان در سیستان ، سامانیان در ماوراء النهر و علویان در طبرستان نام برد . به هر حال روش های رایج در معماری این دوره از تاریخ ایران تحت عنوان شیوه خراسانی نامیده می شود و مجموعه روش های معماری که از این به بعد مورد بررسی قرار خواهند گرفت یعنی خراسانی ، رازی ، آذری و اصفهانی در حقیقت هویت معماری ایران بعد از اسلام را مشخص می کنند و به همین دلیل از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند . در این قسمت به اولین شیوه معماری بعد از اسلام یعنی شیوه خراسانی پرداخته می شود.

�

معماری در این دوره

در دوران صدر اسلام ، شکوه و عظمت معماری گذشته ایران ( ساسانیان و ... ) به هیچ وجه مورد پذیرش و قبول نبود. با ورود آئین جدید و فرهنگ پربار اسلام همچنانکه شکوه و تجمل از زندگی مردم رخت بربست، معماری نیز به سادگی و بی پیرایگی گرائید. در این دوران بناهای باشکوه را خراب می کردند و بر روی آن ها و با استفاده از مصالح آن ها بنایی « مردم وار » می ساختند. مسجد پیامبر که بنایی ساده و معمولی بود، سرمشق معماران ایرانی قرار گرفت، چنانکه تمام مساجد قرون اولیه اسلام با همان سادگی ساخته می شد. بدلیل اینکه خود پیامبر در ساخت این مسجد دست داشت. این ساختمان در نزد مردم ایران و معماران ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار بود. مسجد پیامبر بنایی ساده و متشکل از فضایی حدودا" مربع شکل بود که در وسط آن تنه درخت نخلی قرار داشت که در هنگام نیاز به کمک آن بوسیله شاخ و برگ درختان سقفی برای آن فضا درست می کردند. در بیرون و کنار آن صفه ای برای اقامت مهاجرین و سایر پیروان پیامبر که بی جا و مکان بودند درست کردند. درضمن درجلوی آن زمینی صاف و هموار بود که برای تشکیل جماعت از آن استفاده می شد.

از ویژگی های بارز این دوره کوتاه شدن ارتفاع بناها است. گنبد را تا آنجا که ممکن بود کوتاه درست می کردند و همچنین گاهی درگاه ها را تا آن حد کوتاه می ساختند که انسان به هنگام ورود مجبور به خم شدن می گشت. تزئینات تقریبا" بکلی از بناها دور شده بود. ساختمان ها ساده و بی پیرایه ساخته می شدند. اکثر مساجد به شیوه پارتی، بصورت شبستانی و چهارطاقی ( البته بی پیرایه و کم ارتفاع ) ساخته می شدند. مساجد را در ابتدا بدون درب می ساختند و همیشه بروی هرکس باز بود، حتی در مناطق سردسیر هم برای مساجد درب نمی گذاشتند بلکه به کمک حصیر آن را می پوشاندند. اما بعدها به تقلید از معماری ساسانی ( پارتی ) مساجد را باشکوه می ساختند.

شيوه معماري خراساني - جديدترين هاي معماري - http://david662.blogfa.com

 برای مثال مسجد تاریخانه دامغان قابل ذکر است. این مسجد مهمترین مسجد باقی مانده از شیوه معماری خراسانی است. مساجد بعدی بزرگتر و باعظمت بیشتری ساخته می شدند و در آن ها « ایوان » مثل معماری قبل از اسلام بصورت عنصری مهم و یکی از اجزای لاینفک در طرح معماری مساجد بکار می رود. یکی دیگر از خصوصیات مهم معماری این دوره جایگزین شدن قوس های جناغی به جای قوس های هلوچین و مرغانه دوره پارتی است. بدلیل ارتفاع کمتری که قوس های جناغی نسبت به قوس های هلوچین هم دهانه خود دارند. جایگزینی آنها بجای قوس های هلوچین و مرغانه باعث کمترشدن ارتفاع ساختمانها نیز می شده است. بتدریج هر قدر از دوران صدراسلام جلوتر می رویم با نمونه های پیشرفته تری از قوس های جناغی ( که به آن ها دولنگه یا لنگه ای یا نیزه دار نیز می گویند ) روبرو می شویم، تا اینکه در دوره اصفهانی به عالی ترین و جالب ترین نمونه از این قوس ها برمی خوریم، یکی دیگر از ویژگی های معماری این دوره استفاده از مصالح بومی و محلی مثل خشت خام و پخته با ابعاد دوره پارتی و نیز کاه گل و ... می باشد.

مهمترین ساختمانی که پس از اسلام به بافت شهرهای ایران راه پیدا کرد مسجد است. بدلیل اهمیت ویژه ای که مسجد در بافت شهرها و روستاها دارد، بررسی اصول معماری مساجد، روشی است که ما را بهتر و بیشتر با اصول معماری هر دوره آشنا می کند. دراین جا مراحل مختلف ساخت مساجد را در دوره های مختلف مورد بررسی قرار می گیرد. لازم به توضیح می باشد که این بررسی صرفا" مربوط به دوره صدر اسلام و شیوه خراسانی نیست، بلکه بطور کلی روش های معماری و ساختمانی مساجد را از صدر اسلام تا پایان شیوه اصفهانی ( دوره قاجاریه ) دربرمی گیرد.

مسجد

اولین مسجد پس از هجرت پیامبر در محلی بنام قبا بنا شد. کیفیت ساختمانی این مسجد روشن نیست. پس از چند روز که آن حضرت به مدینه می روند در آنجا مسجدی بوسیله پیامبر، مهاجرین و انصار در فضایی تقریبا" مربع شکل به مساحت 50 مترمربع با خشت و سنگ لاشه ساخته می شود. در بنای مساجد هم مثل سایر ساختمان ها « مردم واری » و پرهیز از شکوه و عظمت در تمام بلاد اسلامی رعایت می شد و در هرکجا که اقدامی حاکی از عظمت طلبی بروز می کرد، سخت با آن مقابله می شد. بعد از آنکه « امویان » زمام امور را به دست گرفتند و حکومتی موروثی و تجمل خواه را مستقر کردند، پایتخت از مدینه به دمشق منتقل شد و تحت تاثیر فرهنگ بیزانس و ایران ساسانی اقدام به ساخت بناهای مجلل و با شکوه نموده و آداب و رسوم گذشته را تجدید کردند. مسجد کوفه که در سال 12 هجری بنا شده بود در اوایل این دوره ( سال 40 هجری ) به شکل فضای شبستانی و با حیاط مرکزی تجدید بنا شد. یکی از مهمترین آثار این دوره مسجد دمشق است که آن را می توان اولین مسجدی دانست که به هزینه زیاد و شکوه فراوان ساخته و آراسته شد. گفته اند که ساختمان این مسجد مدت 9 سال که هرروز 9000 مرد به سنگ بريدن اشتغال داشته اند، طول کشیده است.

شيوه معماري خراساني - جديدترين هاي معماري - http://david662.blogfa.com

« مقصوره » و « محراب » در این دوره به مسجد اضافه شده است. درباب علت پیدایش مقصوره گفته شده است: زمانیکه خارجی معاویه بن ابی سفیان را زخمی کرد، او برای حفظ جان خود دستور داد دیواره ای پیرامون محراب بگو نه ای بسازند که کسی نتواند به محراب نزدیک شود. زمانیکه « ولید » اقدام به تعمیر مسجد نمود، یک تورفتگی در وسط دیوار سمت قبله ایجاد کرد، چون شکل مذکور شباهتی به معماری بناهای مسیحیت داشت، در آغاز عده ای از سنت گرایان با آن مخالفت کردند، اما بهرحال پس از چندی بنای محراب در مساجد متداول گشت. عباسیان با یاری ایرانیان بقدرت رسیدند و پایتخت به شرق جهان اسلام یعنی شهر نوبنیاد بغداد منتقل شد. نفوذ روز افزون ایرانیان در همه شئونات خلافت و اداره سرزمین های اسلامی، از سویی سبب توجه خلفای عباسی به غلامان ترک شد و از سوی دیگر درآغاز باعث استقلال نسبی ایالات ایران و سرانجام مقدمه تشکیل حکومت های ملی مثل طاهریان، صفاریان، سامانیان و آل بویه گردید. اینان شکوه و عظمت حکومت ساسانیان را درنظر داشتند و در زمینه های گوناگون آن را الگوی خویش قرار می دادند. معماری هم از این تمایل برکنار نماند و مسجد و سایر بناهای شهری به تقلید از بناهای پیش از اسلام باشکوه تمام ساخته می شدند. از این دوران به بعد معماری وارد مرحله جدیدی می شود که تحت عنوان « شیوه معماری رازی » نامیده می شود. درواقع پس از سپری شدن دوران سادگی و بی پیرایگی معماری درصدراسلام شیوه معماری رازی شروع شده و تا حمله چنگیز مغول به ایران ادامه پیدا می کند. مسجد علاوه برعملکردهای مذهبی و عبادی دارای عملکردهای دیگری نیز بود. دراین دوره مسجد نقطه عطفی در شهر محسوب می شد که دارای عملکردهای وسیع اجتماعی بود منجمله: اولا" فضایی برای برگزاری مراسم دینی و مذهبی بود و به دلیل اهمیتی که آئین اسلام به جماعت و گروه های انسانی به عنوان عاملی مهم برای همنوایی می داد طبیعی است که مردم نیایش در فضای جمعی را مقدم بر نیایش و عبادت در خانه می دانستند. ثانیا" از فضای مسجد برای تعلیم احکام دینی نیز استفاده می کردند ( مدرسه ) ثالثا" بعلت یکی بودن حکومت سیاسی و دینی از مساجد برای اعلام دستورهای خلیفه و اطلاعیه های مالیاتی و ... استفاده می شد. رابعا" یکی دیگر از عملکردهای محل قضاوت بوده است. ابتدا مساجد را در اول بازار و نقطه عطف شهر می ساختند که براحتی در اختیار تازه واردان و اکثریت مردم باشد و کم کم و به مرور بازار از دو طرف مسجد توسعه یافت و مسجد در اواسط بازار قرار گرفت. بهرحال طرح مساجد ایران را در دوره خراسانی ( و کمی بعد از آن در اوایل دوره رازی ) می توان به سه گروه شبستانی، چهارطاقی و ایوانی تقسیم نمود.

مساجد شبستانی

مهمترین مسجد این دوره با طرح شبستانی، مسجدی است بنام تاریخانه که در دامغان واقع است، این مسجد دارای پلانی مستطیل شکل است و مرکب از یک حیاط مرکزی به شکل مربع و شبستانی در سمت قبله و رواقهایی در اضلاع دیگر حیاط می باشد. پوشش های سقف این مسجد گهواره ای است ( تعریف ریاضی طاق گهواره ای چنین است: طاق گهواره ای از حرکت یا انتقال افقی یک قوس در فضا بوجود می آید ) قوس های این ساختمان هلوچین است. البته با اندکی تمایل به جناغی. در واقع در این مسجد اولین مراحل تبدیل و جایگزینی قوس جناغی را مشاهده می کنیم. ستون های این مسجد با آجر ساخته شده و اندود نازکی از ساروج دارد. ( اگر ابعاد ستونهای این مسجد با ستون های تخت جمشید مقایسه شود و یا ارتفاع این ساختمان با ایوان مداین مقایسه شود بیشتر به تفاوت معماری خراسانی با دوره های قبل پی می بریم.) در این بنا علاوه بر آجر از خشت نیز استفاده شده است. مسجد متعلق به قرن دوم هجری است، البته مناره استوانه ای شکل آن متعلق به دوره سلجوقی ( شیوه رازی ) است.

در فهرج یزد مسجدی وجود دارد که به مسجد فهرج معروف شده است و از اولین مساجد شبستانی ایران محسوب می شود.

شيوه معماري خراساني - جديدترين هاي معماري - http://david662.blogfa.com

�

 این مسجد متعلق به قرن اول هجری است و به عنوان یکی از مهمترین مساجد ایران شناخته شده است. مسجد جامع نائین نیز یکی دیگر از مساجد شبستانی است که شامل یک حیاط مرکزی و سه شبستان و یک رواق در پیرامون حیاط مرکزی است.

مسجد جامع نائین

 این مسجد در قرن چهارم هجری بنا شده و به اواخر دوره خراسانی تعلق دارد. طاق های این مسجد نیز آهنگ ( آهنگ همان طاق و پوشش گهواره ای است ) و اصول معماری آن شبیه مسجد تاریخانه ( خدای خانه ) دامغان است. نکته قابل توجه در مورد طرح شبستانی بناها ( مساجد )، شباهت آن ها با برخی از بناهای پیش از اسلام بویژه بناهای دوره هخامنشیان است که اکثرا" با نام چهل ستون و ... معرفی شده اند.

یکی از مسائل بسیار مهم در ساختمان مساجد ( و سایر بناهای مذهبی ) این است که این ساختمان ها بروی قبله ساخته می شوند، یعنی محور اصلی ساختمان در جهت قبله قرار دارد. با توجه به اینکه در نقشه ساختمان ها معمولا" جهت شمال مشخص می شود، در نقشه مساجد علاوه بر جهت شمال، محور اصلی ساختمان نیز که بطرف قبله واقع شده است، مشخص است و از همین نکته می توان پی برد که ساختمان بطرف قبله ساخته شده است نه بطرف شمال و جنوب، این مسئله در مورد تمام انواع مساجد صادق است. در مساجد شبستانی، بدلیل اینکه شبستان فضایی است با تعداد زیادی ستون که بصورت دایره وجود دارند مشخص کننده شبستان مسجد می باشند و باز همین نکته می تواند ما را در شناخت عملکرد ساختمان از روی نقشه ( پلان ) آن یاری دهد.

مساجد چهارطاقی

به بنایی متشکل از چهار ستون ( واقع در چهار راس سطحی بشکل مربع ) که بوسیله چهارقوس بهم متصل شده اند و دارای چهار گوشوار برای ایجاد زمینه ای دایره ای شکل برای گنبد روی آن می باشد، چهارطاقی می گویند. پیش از اسلام چهارطاقی ها عموما برای ساخت آتشکده ها بکار می رفت. تعدادی از این آتشکده ها که از بیش از اسلام پایدار مانده بود، از سوی مردم برای فضای عبادت مناسب تشخیص داده شد. برای استفاده از چهار طاقی به عنوان یک مسجد ابتدا درگاه سمت قبله را با دیواری مسدود و در آن محرابی تعبیه می کردند و اگر در طرفین بنا هیچ فضایی در نظر نداشتند آن دو درگاه طرفین را نیز مسدود می کردند و تنها درگاه روبروی محراب باز می ماند و گاهی اوقات در مناطق سردسیر اندکی آن را تنگ می کردند و به این ترتیب چهارطاقی به مسجد تبدیل می شد. یکی از کهن ترین مساجد سبک چهارطاقی، مسجد یزد خواست است که علاوه بر دیوارهایی که در سه سوی چهارطاقی اضافه شده است. ایوانی هم در جلوی آن ساخته شده است.

در واقع طرح آن که عبارت از ترکیب یک چهارطاق و یک ایوان می باشد، در مساجد و بناهای دیگر هم بکار رفته است.یکی از نکاتی که که درمورد نقشه های قدیمی می باشد این است که خط چین نشان دهنده گنبد و دایره خط چین کوچک نشان دهنده مناره است.

مساجد ایوانی

مشهور است که شرق ایران و نواحی خراسان، خاستگاه ایوان به عنوان یک فضای مهم معماری بوده است. در زمان اشکانیان ایوان با سقف گهواره ای یکی از عناصر مهم بناهای عظیم محسوب می گشت. البته ایوان ستوندار از عناصری است که در بناهای هخامنشیان بصورت تالار صدستون، آپادانا و ... مشاهده شده است. ایوان ستوندار همچنین در منازل مسکونی غرب و شمال کشور نیز وجود داشته است. بطور کلی ایوان فضایی است که از یک طرف باز و از سه طرف دیگر مسدود است. البته مسدود بودن از سه طرف دیگر به این معنا نیست که کاملا" بسته است بلکه در سه طرف دیگر ورودی هایی به فضاهای اطراف وجود دارد البته ممکن است، یک طرف از سه طرف کاملا" مسدود باشد که در مساجد ایوان دار معمولا" چنین است. در تعدادی از مساجد، ایوان بصورت ترکیبی همراه با چهارطاقی بکار رفته است، علاوه بر آن ها مساجدی هم بوده اند که تنها یک ایوان داشته اند که به مساجد یک ایوانی معروف اند، مثل مسجد نیریز که بعدها یک ایوان دیگر نیز به آن اضافه شده است و درحال حاضر نقشه آن دارای دو ایوان است. مساجدی هم از ترکیب دو ایوان بوجود آمده بودند که به « مساجد دو ایوانی » معروف اند مثل مسجد فریومید و مسجد روزن. در مجموع ایوان از عناصر بسیار مهمی است که به همراه دیگر عناصر معماری ایران زمینه را برای مساجد چهارایوانی مساعد می کند ( مساجد چهارایوانی به عنوان جاافتاده ترین و اصیل ترین مساجد ایرانی شناخته شده اند. )

�

شيوه معماري خراساني - جديدترين هاي معماري - http://david662.blogfa.com

در دوره سلجوقیان ( شیوه معماری رازی ) احداث بناهای مذهبی و معابد مورد توجه قرار گرفت و تحولاتی در طرح مساجد پدید آمد ( بنابراین اطلاعات موجود طرح چهارایوانی در این دوره در مساجد نضج می گیرد ) « آندره گدار » در اثر تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که مدرسه نظامیه « خوارگرد » یکی از اولین بناهای چهارایوانی در ایران است. آندره گدار عقیده دارد که طرح این مدرسه نمونه ای بود که مساجد را با توجه به آن تبدیل به فضای چهارایوانی کردند. احتمالا" یکی از مساجدی که تغییر شکل داد، مسجد جامع اصفهان است که تاریخ اولین بنای آن سال 156 هجری است و سپس درطول زمان بارها و بارها توسعه داده می شود. بااین حال مهمترین تغییر دربنای مسجد با بنای دو گنبد در جناح جنوبی و سپس شمالی مسجد ( گنبد خواجه نظام الملک و گنبد تاج الملک ) و پس از مدتی با تبدیل طرح شبستانی به طرح چهارایوانی صورت می گیرد.

مسجد جامع اصفهان

 پیش از اسلام هم در بناهای عظیم از سیستم چهارایوانی استفاده می شده است و یکی از نمونه های آن کاخ آشور می باشد. مسجد جامع زواره یکی از اولین مساجدی است که در نیمه اول قرن ششم هجری ( 530 هجری ) از ابتدا بصورت چهارایوانی ساخته شد. این مسجد شامل حیاطی مربع شکل و گنبدخانه ای در جهت قبله و چهارایوان در چهارطرف حیاط مرکزی و شبستان هایی در چهار سوی حیاط می باشد. بعد از آن مسجد جامع اردستان که مدت زیادی از تاریخ بنای آن نمی گذشت، تغییر شکل یافت و تبدیل به مسجد چهار ایوانی شد.

شيوه معماري خراساني - جديدترين هاي معماري - http://david662.blogfa.com

مسجد جامع اصفهان بدلیل استمرار معماری و ساختمان سازی در آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بصورت مجموعه ای از 9 قرن معماری اسلامی ایران تبدیل شده است. هسته اولیه این مسجد مربوط به قرن دوم هجری است ولی تا اواسط دوره صفویه الحاقات گوناگونی در این ساختمان انجام گرفته است. مهمترین تغییرات این مسجد در دوره سلجوقیان صورت گرفته است. در معماری ایرانی رنگ آمیزی یکی از ضروریات است. ( منظور از رنگ آمیزی بکاربردن کاشیهای رنگی است که دوام بسیار زیادی دارند. ) که در مسجد جامع اصفهان نیز این نوع رنگ آمیزی بکار رفته است.

یکی از مسائل مهم در طرح مساجد ایوانی، این است که ایوان روبه قبله عمیق تر از سایر ایوان ها ساخته می شود. دیگر اینکه اگر در ساختمان مسجد گنبد وجود داشته باشد، حتما" در فضای پشت ایوان رو به قبله است. به فضایی که گنبد بر فراز آن قرار گرفته است و پشت ایوان رو به قبله قرار دارد گنبد خانه می گویند. ممکن است مساجد ایوانی بیش از یک گنبد داشته باشند مثل مسجد جامع اصفهان، که در این صورت باز هم یکی از گنبدها بروی ایوان روبه قبله ساخته می شود. مسجد جامع اردستان بعد از ساخت مسجد زواره، بصورت چهارایوانی تغییر یافت. در مساجد محراب ها در فضای زیرگنبد و در انتهای این فضا و بروی دیوار انتهایی بصورت یک فرورفتگی دیده می شود.

تحول و تکامل در طرح، اجرا و تزئینات مساجد پیوسته راه تکامل می پیمود. در دوره ایلخانان، اصول پیشین معماری حفظ شد، ضمن آنکه اهمیت بسیاری به ارتفاع بنا و جلوه سردرها و ظرافت عناصر آن می دادند. ( شیوه معماری آذری ) ایوان ها در زمان ایلخانان نسبت به دوره قبل باریکتر و مرتفع تر ساخته می شد و برای مرتفع نشان دادن بنا، در گنبدها شیارهایی عمودی ایجاد می کردند. این تحولات تا دوره صفویه ادامه یافت و در این عهد بناهای بسیاری منجمله مساجدی با طرح چهارایوانی  بنا شد و هرچند که از نظر زیبایی و ظرافت پیشرفت هایی پدید آمده بود، اما بخاطر عجله و شتاب خطاها و کاستی هایی هم نسبت به گذشته در زمینه استراکچر ( اسکلت و استخوان بندی ) بنا بوجود آمد. در مجموع باید طرح چهارایوانی که شامل یک حیاط مرکزی با چهار ایوان و گنبدخانه و شبستان و دیگر ملحقات می باشد را باشکوه ترین طرح مساجد ایران دانست که نه تنها در مساجد، بلکه در مدارس و در کاروانسراها ( با تغییراتی نسبت به ساختمان مساجد ) نیز بسیار مورد استفاده قرار گرفت و از مرزهای ایران هم فراتر رفت و در طرح مدارس علمیه برخی از کشورهای مسلمان برگزیده شد و عموما" در این حالت هر ایوانی به یکی از مذاهب چهاگانه اهل سنت برای تعلیم و تعلم علوم دینی اختصاص یافت.

مناره در مساجد

مناره به معنای جای آتش و جای روشن کردن آتش است. در ایران قبل از اسلام ساختمان های بلندی بشکل استوانه ( برج یا میل ) وجود داشته است که در بین شهرها و برکنار راه های ارتباطی ساخته می شده است. هدف از احداث چنین بنایی راهنمایی مسافران و مشخص نمودن مسیرهای ارتباطی بوده است، شب ها برفراز این مناره ها آتش می افروختند تا درشب هنگام نیز بتواند عملکرد خود را حفظ کند. اعراب به این ساختمان ها نام « مناره » نهادند. یکی از مهمترین این برج ها در فیروزآباد فارس قرار دارد که به برج آتش معروف است. پس از اینکه مسلمانان برای اعلام اوقات شرعی تصمیم گرفتند اذان بگویند، برای اینکه صدای موذن بهتر و بیشتر پخش شود، موذن بر بالای یک بلندی ( پشت بام مسجد و ... ) قرار می گرفت و اذان می گفت. معماران ایرانی با توجه به اینکه در ساخت برج های آتش قبل از اسلام تجربه داشتند و چنین ساختمانی برای آن ها آشنا بود تصمیم گرفتند که در مساجد از این برج ها استفاده کنند و بدین ترتیب ساختمان مناره ها در مساجد شروع شد و موذن برای اذان گفتن برفراز آن ها قرار می گرفت و به همین دلیل موذنه نیز گفته می شوند، اصلی ترین عملکرد مناره ( موذنه ) این است که برای اذان گفتن مورد استفاده قرار می گیرد و علاوه براین عملکرد اصلی، دارای عملکردهای دیگری نیز هست که به ذکر آن ها می پردازیم: مناره بدلیل ارتفاع زیادی که دارد عاملی است برای مشخص کردن محل مسجد از فاصله ای دور. در ایران بخصوص مناره ها را بلند می ساختند و بدین ترتیب حتی از بیرون شهرها، مناره های مسجد بچشم می خورند و همین مسئله عاملی است جهت معلوم بودن شهر از فاصله ای بعید. مناره بدلیل ارتفاع زیادی که دارد چشم را بطرف آسمان می کشاند و انسان با دیدن آن بیشتر به آسمان متوجه می شود و خلوص و خلوتی که لازمه دخول به مسجد است در او بوجود می آید. همچنین عاملی است جهت با عظمت و شکوه کردن مساجد. همچنین مناره عاملی است برای ایجاد نقوش تزئینی. هر قدر که مناره بلندتر می شود از قطر آن نیز کاسته می شود و بهمین دلیل ساختمان مرتفع تر بنظر می رسد. نقوش تزئینی بروی بدنه مناره ها ( گره سازی آجر و ترکیب آجر و کاشی که نقوش هندسی زیبایی بوجود می آورند و به « معقلی » معروف است، مقرنس و ...  )جلوه بیشتری به ساختمان مساجد می دهد. بدلیل اینکه مناره ها هر چه بالاتر می روند باریکتر می شوند و حلقه ها و مقرنس های تزئینی زیبایی خاصی به آن می بخشند که می توان آن را بدسته های گل بخصوص نیلوفر و میخک تشبیه کرد ( به آن گلدسته نیز گفته می شود ) مطلب مهم این است که تا اوایل قرن ششم هجری ( قبل از آنکه معماری مجددا" شکوه و جلال قبل ازاسلام خود را تجدید کند ) مساجد با یک مناره ساخته می شوند ( مسجد جامع اردستان، زواره، نائین و ... ) ولی از این مقطع به بعد در اکثر مساجد از جفت مناره استفاده می کنند چون دو عدد مناره باعث ایجاد تقارن و تقارن سبب پیدایش عظمت و شکوه در ساختمان می شود.

بطور کلی قرینه سازی مشخصه غالب هنرهای هندسی ایران، بخصوص معماری است. بنابراین یک جفت مناره جهت القاء عظمت و شکوه بیشتر به ساختمان بکار می رفته است. ( توجه شود که برای اذان گفتن وجود یک مناره کافیست ) وزن مناره ها بطور مستقیم بر روی زمین وارد می شود و برای بالا رفتن از آن ها، داخل آن ها پلکانی وجود دارد که نور آن ها بوسیله پنجره های باریک و کوچکی که بر روی بدنه مناره وجود دارند تامین می شوند.