معماری سبک اصفهانی

رباره معماری ایرانی و به ویژه معماری ایرانی دوره صفویه، آن گونه که در محافل علمی موسوم است و آن گونه که اروپاییان دانش و بینش ایرانیان را به خواندن نوشتارهای خودشان در زمینه معماری تشویق می‌کنند، هیچ سخن پرقدرتی شنیده نشده است.آنچه در تدوین فضای معماری ایرانی، شکل دادن و مجهز کردن محور اصلی آمد و شد‌ها و توقف‌هاست، در دوران صفویه بار بصری بیشتری دارد. در این دوره شهرسازی ایران به استقبال قرینه‌سازی می‌رود. کاربرد این شگرد در پیشینه‌های معماری ایرانی نزدیکی‌های زیادی دارد که با اندازه‌هایی که در بلندا افزایش داده می‌شوند، معماری‌های دارای کاربرد اجتماعی دوران صفویه را همانند وسیله ارتباط جمعی _ از راه بصری را متمایز می‌کند.

ادامه مقاله در ادامه مطلب

 آنچه در تدوین فضای معماری ایرانی در نقش نمادین دادن به بناها دارای کاربری همگانی خلاصه می‌شود، به دست معمارانی که از توان چشمگیر صفویان در آبادانی و تولید فضای ساخته شده بهره می‌بردند رشد زیادی کرد. نقش‌های برخوردار از فروتنی و دارای بار معنوی و نمادین، پیش از صفویه تنها در نقاطی خاص از بناها به چشم می‌آمدند. در دوران شکوفایی صفویان، دارای وظیفه‌ای تازه شدند تا آن جا تعمیم پیدا کردند و با شالوده کالبد بناها به گونه‌ای ترکیب شدند. در بسیاری از بناهایی که به ویژه در اوج توانمندی صفویان ساخته شده‌اند، اهمیت پوشش‌های تزیینی تا‌ آن اندازه فزونی پیدا می‌کند که برای فهم شالوده معمارانه فضا باید از آنها عبور کرد تا فراتر از پوشش‌های تزئینی به شالوده ساختمان پرداخت.آنچه در تدوین فضای معماری ایرانی در زنده بودن و نقش‌ساز بودن معماری در پهنه شهر خلاصه می‌شود و نزدیک با تعلق بنا به محیط اجتماعی شهر است،

 

ادامه نوشته

معماری سبک رازی

شیوه رازی

دولتی که علویان آن را در نتیجه کوشش ها و رنج های فراوان بدست آورده بودند، کمی بعد از مرگ اطروش نصیب یک گیلانی موسوم به « مرد آویج بن زیاد » شد که از فرماندهان و لشگریان دیالمه بود. او توانست بخش های مرکزی و غربی ایران را به تصرف خود درآورده و اصفهان را به پایتختی برگزیند و بعلت حس وطن پرستی به تقلید از پادشاهان ساسانی برای خود تختگاهی درست کرد که همراه با تاجی مرصع برتخت زرین تکیه می داد. مرد آویج می گفت: « من شاهنشاهی ساسانی را برمی گردانم. » وی به حاکم اهواز دستور داد تا ایوان مدائن را تعمیر کند و بصورت روزگار انوشیروان درآورد. با روی کار آمدن « خاندان بویه » راه برای نافرمانی از دستورات بغداد و نیز استقلال ملی هموار شد بویژه چون آل بویه شیعی مذهب بودند، به خلفا احترامی نمی گذاشتند و طبعا" از اهمیت آنان می کاستند. بهر حال از هنگامی که نفوذ خلفای بغداد و اهمیت و اعتبار آنان در ایران کاسته می شود که این خود برابر است با روی کار آمدن خاندان شیعی مذهب « بویه »، تحولاتی در روش های معماری صدراسلام ایران ( شیوه خراسانی ) ایجاد می شود که تا حمله چنگیز مغول به ایران ادامه پیدا می کند. روش های معماری این مقطع تاریخ ایران که دربرگیرنده سلسله های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان است تحت عنوان رازی نامیده می شود. از بین سلسله های فوق الذکر معماری سلجوقیان از ارزش و اعتبار و کیفیت کم نظیری برخوردار است و در واقع عمده بحث حاضر در شیوه رازی مربوط به معماری سلاجقه می باشد. در این دوره مدارس بسیاری تاسیس شد که در آن فقه و ادب و علوم دیگر را تدریس و ترویج می کردند. طغرل در نیشابور مدرسه ای ساخت و برخی از وزراء نیز به تاسیس دارالعلمی اقدام نمودند، از قبیل خواجه نظام الملک که مدارس نظامیه را در شهرهای بغداد، اصفهان، نیشابور، مرو، هرات و بلخ احداث کرد. بدنبال این اقدام خواجه نظام الملک، عده دیگری از وزراء نیز به تقلید از او شروع به تاسیس مدارسی کردند که از آن جمله می توان از مدارس تاجیه نام برد که به دستور « تاج الملک قمی » رقیب نظام الملک احداث شدند. بدستور خواجه نظام الملک در مسجد جامع اصفهان گنبدی ساختند که به گنبد نظام الملک معروف است. چندسال بعد، بدستور تاج الملک رقیب خواجه، گنبد دیگری در مقابل گنبد خواجه نظام الملک احداث نمودند که به گنبد تاج الملک معروف است. بهرحال درمورد مدارس باید بگوئیم که: همه مدارس موقوفاتی را داشتند و بر آن موقوفات متولی و ناظر گمارده بودند و شاگردان و دانشجویان معمولا" هر کدام حجره و اتاقی در مدرسه داشتند و شهریه به آن ها پرداخته می شد. همچنین در بعضی از مدارس علوم دینی، فرش و اثاثیه نیز به طلاب علوم دینی داده می شد و چنانچه بیمار می شدند مخارج پزشک و داروی مورد نیاز ایشان را از همان محل عواید اوقاف می پرداختند. مدارس اکثرا" کتابخانه و مخازن کتاب داشته اند که مورد استفاده طلاب قرار می گرفته است. بطور کلی در این دوره بویژه در عهد سلجوقیان بناهای مذهبی و عمومی بسیاری مثل مساجد و مدارس و آب انبارها و ... برپا شدند.

 

ادامه نوشته

معماری سبک آذری

سبک آذری سومین مکتب معماری سنتی ایران پس از اسلام می باشد. شروع این سبک مصادف است با استقرار هلاکوخان در مراغه و با روی کار آمدن صفویان نیز پایان می گیرد.

این سبک از لحاظ تاریخی و معماری به دو دوره تقسیم می شود. دوره اول حکومت ایلخانان به پایتختی مراغه است که از اواسط قرن هفتم هجری قمری شروع شده و تا دهه آخر قرن هشتم و یورش تیمور به ایران ادامه می یابد.
دوره دوم شامل حکومت تیموریان و به پایتختی سمرقند است. تیمور به هنرمندان علاقه زیادی داشت و در یورش های خود به ایران هنرمندان و صنعتگران را جمع کرده و روانی سمرقند می ساخت اما عصر شکوفایی معماری  در دوره تیموری به زمان پسرش شاهرخ برمی گردد که معماران به نامی چون قوام الدین شیرازی و زین العابدین شیرازی به ساخت ساختمان های بزرگی در خراسان بزرگ گماشته شدند.

از ویژگی‌های این سبک در دوره ایلخانی می‌توان به بهره گیری از هندسه در طراحی معماری، توجه به تناسبات عمودی بنا، گوناگونی طرح‌ها و ساختن بنا با ابعاد بزرگ نام برد مانند گنبد سلطانیه و مسجد علیشاه تبریز. در این دوره تهرنگ غالب مساجد و مدارس چهار ایوانی با میانسرا می‌باشد.

تزئینات رایج در دوره ایلخانی استفاده از گچبری، کاشی زرین فام وکاشی نقش برجسته نام برد.

 

ادامه نوشته

معماري سبک خراساني

در همان هنگام که اهریمن نفاق کشور ساسانیان را به ورطه نیستی و نابودی می کشاند سروش خدایی بیابان نوردان عرب را از جاده کفر و نفاق به راه هدایت و نجات می خواند . عرب که حتی خود نیز خویشتن را پست و وحشی میخواند در زیر لوای دینی که محمد رسول الله آورده بود ، در راه وحدت و عظمت گام می زد . پیام تازه ای که خود را حامل آن می دانست همه جهان را به برادری و برابری و نیکی می خواند و از شرک و نفاق و ظلم و بیداد نهی می کرد . نه فقط همان اعراب که زندگیشان تماما" در فساد و شرک و تطاول می گذشت ، بلکه ایران و روم نیز که رسم و آئین دیرینشان دستخوش اختلاف و تعصب روحانیون گشته بود ، در آن روزگاران به چنین پیام دلنشین نیاز داشتند و آن را مژده رهایی و نجات تلقی می کردند . در اثر نشر این آئین اصول طبقاتی جامعه در هم فرو ریخت تا بدانجا که یعقوب لیث که میبایستی در سیستان به رویگری پردازد توانست امارات سیستان را بدست آورده و دودمان صفاریان را بنیان گذارد . از آنجایی که آئین اسلام بجز تقوی هیچ امتیاز دیگری برای برتری انسانها قائل نمی شود ، این امر به مزاج خلفای بنی امیه و بنی عباس که تفاخر نژادی و اشرافیت در خونشان جاری بود سازگار نمی آمد و سبب زیر پا گذاردن احکام گشته و به دنبال آن تضادهایی پدید آمد که طبعا" باعث بروز نهضت هایی در بین اعراب و ایرانیان و بر ضد این بندگان جاه و مقام و شهرت گشت .

از رهبران این جنبشها : به آفرید ، اسحاق ترک ، المقنع و بابک را می توان نام برد که همه برای نفوذ در دل مردم رنگ دینی به خود گرفتند و نیز از قیام هایی که منجر به تشکیل سلسله ای و تداومی هر چند کوتاه شد می توان از طاهریان در خراسان ، صفاریان در سیستان ، سامانیان در ماوراء النهر و علویان در طبرستان نام برد . به هر حال روش های رایج در معماری این دوره از تاریخ ایران تحت عنوان شیوه خراسانی نامیده می شود و مجموعه روش های معماری که از این به بعد مورد بررسی قرار خواهند گرفت یعنی خراسانی ، رازی ، آذری و اصفهانی در حقیقت هویت معماری ایران بعد از اسلام را مشخص می کنند و به همین دلیل از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند . در این قسمت به اولین شیوه معماری بعد از اسلام یعنی شیوه خراسانی پرداخته می شود.

�

معماری در این دوره

در دوران صدر اسلام ، شکوه و عظمت معماری گذشته ایران ( ساسانیان و ... ) به هیچ وجه مورد پذیرش و قبول نبود. با ورود آئین جدید و فرهنگ پربار اسلام همچنانکه شکوه و تجمل از زندگی مردم رخت بربست، معماری نیز به سادگی و بی پیرایگی گرائید. در این دوران بناهای باشکوه را خراب می کردند و بر روی آن ها و با استفاده از مصالح آن ها بنایی « مردم وار » می ساختند. مسجد پیامبر که بنایی ساده و معمولی بود، سرمشق معماران ایرانی قرار گرفت، چنانکه تمام مساجد قرون اولیه اسلام با همان سادگی ساخته می شد. بدلیل اینکه خود پیامبر در ساخت این مسجد دست داشت. این ساختمان در نزد مردم ایران و معماران ایرانی از اهمیت خاصی برخوردار بود. مسجد پیامبر بنایی ساده و متشکل از فضایی حدودا" مربع شکل بود که در وسط آن تنه درخت نخلی قرار داشت که در هنگام نیاز به کمک آن بوسیله شاخ و برگ درختان سقفی برای آن فضا درست می کردند. در بیرون و کنار آن صفه ای برای اقامت مهاجرین و سایر پیروان پیامبر که بی جا و مکان بودند درست کردند. درضمن درجلوی آن زمینی صاف و هموار بود که برای تشکیل جماعت از آن استفاده می شد.

 

ادامه نوشته